• انجمن روماتولوژی ایران

 کمر درد

کمردرد عارضه شایعی است که همه با آن آشنائی دارند .کمردرد ممکن است بصورت درد مبهم وخفیف و دائمی بوده و یا درد شدید و ناگهانی باشد.تخمین زده می شود که بزرگسالان تا ۸۴ % درد کمر رادر طی زندگی خود تجربه می کنند، بطوری که توانائی ایستادن و حرکت را هم از بین ببرد .کمر درد ممکن است بطور ناگهانی بعد از یک تصادف افتادن به زمین ویا بلند کردن اجسام سنگین بوجود آید و یا به تدریج بر اثر تغییرات ستون فقرات ناشی از افزایش سن بروز کند. اگر کمردرد بطور ناگهانی شروع شود کمردرد حاد نامیده می شود مانند دردهائی که بعد از افتادن از بلندی یا برداشتن یک جسم سنگین و یا وارد شدن ضربه به کمر پیدا می شود .کمردرد حاد بسرعت ایجاد شده و بسرعت هم برطرف می شود .دوره درد در کمردرد حاد کمتر از 6 هفته است. کمردردهای حاد شایعترین نوع کمردرد ها هستند .از طرف دیگر کمردرد مزمن دردی است که ممکن است بسرعت و یا بتدریج ایجاد شود و برای مدت طولانی باقی بماند .بطورکلی اگر کمردرد بیشتر از 12 هفته طول بکشد کمردرد مزمن نامیده می شود .کمردردهای مزمن کمتر از کمردردهای حاد شایع هستند. تقریبا همه افراد در دوره ای از زندگی خود مبتلا به کمردرد می شوند .اگر تاکنون هم کمر درد را تجربه نکرده اید احتمال این که روزی دچار کمردرد شویدزیاد است. بسیاری از کمردردها را می توان پیشگیری کرد ویا بروز آن ها را کم کرد .در بیشتر موارد حتی با درمان های ساده خانگی نیز کمردردهای حاد در ظرف چند هفته برطرف می شوند .کمردردهائی که بعلت بیماری ها بوجود می آیند احتیاج به درمان مخصوص آن بیماری را دارند. عمل جراحی برای درمان کمردرد ، بندرت مورد نیاز واقع می شود.

درچه مواقعی باید به پزشک مراجعه کرد؟

 در بسیاری از موارد کمردرد با درمان یا حتی بدون درمان برطرف می شود. اما در موارد زیر مراجعه به پزشک توصیه می شود:

·درد شدیدی که با مُسکِن و استراحت بهبودی پیدا نمی کند

 ·کمردرد بعد از تصادف یا افتادن به زمین

 ·اشکال در ادرار کردن

 ·ضعف و بیحسی در پاها

 ·تب یا کاهش وزن

·کمردردی که هر روز و برای مدت طولانی ادامه پیدا کند

·اگر کمردرد برای اولین بار بعد از 50 سالگی و یا در افراد جوان تر بعد از 20 سال پیدا شود

·وجود سابقه پوکی استخوان یا مصرف داروهای استروئید(کرتون)ویا سرطان

عوامل خطر برای بروز کمردرد

 وجود بعضی از عوامل احتمال بروز کمردرد را زیاد می کنند ؛ این عوامل عبارتند از:

·سن و جنس : معمولا اولین حمله کمردرد در سنین 30 تا ۴0 سالگی اتفاق می افتد .هرچه سن بالاتر رود شیوع کمردرد هم بیشتر می شود .زنان بیشتر از مردان دچار کمردرد می شوند

. ·وضعیت بدنی : در کسانی که وضعیت بدنی نا مناسبی دارند کمردرد بیشتر دیده می شود.ضعیف بودن عضلات کمر و شکم باعث می شود که این عضلات نتوانند ستون فقرات را بخوبی حمایت کنند و کمردرد عارض می شود. افرادی که بدون آمادگی بدنی فقط گاه گاهی ورزش سنگین می کنند( مثال در روزهای تعطیل) بیشتر از افرادی که بطور مرتب و ورزش های ملایم انجام می دهند دچار کمردرد می شوند. مطالعات نشان داده است که ورزش های سبک آئروبیک برای پیشگیری از آسیب های دیسک های بین مهره ای مفید هستند

. ·رژیم غذائی : مصرف غذاهای پرکالری و پرچربی در کسانی که فعالیت بدنی چندانی ندارند موجب چاقی و کمردرد می شوند

. ·عوامل ارثی : در بعضی از کمردردهای ناشی از بیماری های روماتیسمی مانند اسپوندیل آرتریت آنکیلوبانت عوامل ژنتیکی نقش دارند

. ·عوامل شغلی : در شغل هائی که مستلزم بلند کردن، هُل دادن و یا کشیدن اجسام سنگین باشد کمردرد شایع است .از طرف دیگر کسانی هم که کارهای نشسته انجام می دهند ( پشت میزنشین ها )و یا رانندگی طولانی می کنند هم در معرض ابتلا به کمردرد هستند بخصوص اگر طرزنشستن و صندلی هم نامناسب باشد . شغل های پراسترس هم ابزعوامل خطر برای بروز کمردرد هستند

. ·سیگارکشیدن : با آنکه سیگار کشیدن مستقیما ایجاد کمردرد نمی کند ولی خطر کمردرد و کمردردهای همراه با درد سیاتیک را زیاد می کند. سیگار کشیدن از رسیدن مواد غذائی به دیسک های بین میره ای جلوگیری می کند . سرفه های مکرر ناشی از سیگار کشیدن ممکن است سبب کمردرد شود .سیگاری ها ممکن است فعالیت بدنی کمتری نسبت به غیرسیگاری ها داشته باشند و بدین دلیل در معرض کمردرد قرار گیرند .سیگارکشیدن خطر بروز پوکی استخوان را نیز زیاد می کند .در پوکی استخوان شکستگی های دردناک در مهره ها اتفاق می افتد . سیگار کشیدن التیام یافتن آسیب های ناشی از تصادفات جراحی و شکستگی ها را آهسته کرده و دوره درد را طولانی می کند.

ساختمان کمر

 ستون فقرات از 33 مهره تشکیل شده که 7 مهره در ناحیه گردن 12 مهره در ناحیه پشت 5 مهره در ناحیه کمر 5 مهره در ناحیه خاجی ( که در افراد بالغ به یکدیگر چسبیده و تشکیل استخوان خاجی یا ساکروم را می دهند) و ۴ مهره در ناحیه دنبالچه (که در افراد بالغ تشکیل استخوان دنبالچه یا کوکسیس را می دهند) واقع شده اند. ناحیه کمر از استخوان ها(مهره ها) عضلات لیگامان ها (رباط ها) و زردپی ها (تاندون) دیسکهای بین مهره ای و اعصاب تشکیل شده است .هر مهره ازدوقسمت تشکیل می شود : جسم مهره درجلو و قوس مهره در عقب جسم و قوس مهره به گونه ای به یکدیگر متصل می شوند که سوراخ مهره ای را ایجاد می کنند .سوراخ های مهره ای در طول ستون فقرات روی هم قرار گرفته و مجرای(کانال)نخاعی را ایجاد می کنند که در درون آن طناب نخاعی قرار می گیرد .از طناب نخاعی اعصاب کوچکی که ریشه عصب نام دارند جدا شده و از فضای موجود در طرفین مهره ها خارج می شوند .در انتهای ستون فقرات ودر کانال نخاعی اعصابی که مربوط به قسمت پائین کمر و پاها هستند ساختمانی شبیه دُم اسب را تشکیل می دهند .در بین هر جفت مهره دیسک های بین مهره ای قرار دارند که مانند یک بالش نرم و با خاصیت کمک فنری نقش بسیار مهمی در کاهش فشار به ساختارهای ستون فقرات و هم چنین تسهیل حرکات آن را دارند .دیسک ها خود از دو قسمت تشکیل شده اند :قسمت محیطی که ساختمانی شبیه به غضروف دارد و قسمت میانی که ژله مانند است. کمر درد می تواند مربوط به مشکلات هر کدام از اجزای تشکیل دهنده ناحیه کمر باشد.

علل کمردرد

"کمردرد "یک علامت است و یک تشخیص پزشکی نیست .هرگاه کمردرد وجود داشته باشد باید علت آن مشخص شود .علل کمردرد زیاد است .در زیر کمردردهای شایع و یا مهم ذکر می شوند

·مشکلات مکانیکی کمر :مشکلات مکانیکی کمر مربوط به چگونگی حرکات کمر در جهات مختلف است . حدود 90 درصد کمر دردها از این نوع هستند.مشکلات مکانیکی کمرعبارتند از:

کشیدگی و پیچ خوردگی شایعترین علت کمردرد کِشیدگی ها و یا پیچ خوردگی های عضلانی و رباط ها است که می توانند موجب کمردردهای حاد یا مزمن شوند .بلند کردن اجسام سنگین بنحو غلط باعث کشیده شدن وپارگی در رباط ها و عضلات می شود .نشستن در وضعیت نامناسب به مدت طولانی هم می تواند این عارضه را ایجاد کند.

آسیب های ستون فقرات

ضربه های ناشی از تصادفات و یا افتادن به زمین می تواند موجب پارگی عضلات پیچ خوردگی یا شکستگی مهره ها شوند.

 دژنرسانس دیسک :یکی از علل شایع کمردردهای مکانیکی دژنرسانس یا استحاله دیسک های بین مهره ای است .دیسک های بین مهره ای مانند یک بالش نرم باعث تسییل حرکات میره ها بر روی یکدیگر می شوند .با بالا رفتن سن دژنرسانس دیسک های بین مهره ای بوجود آمده و خواص دیسک ها از بین رفته وبا فشار آمدن بر روی ستون فقرات در موقع ایستادن راه رفتن و یا حرکات درد کمر ایجاد می شود. در افراد مسن آرتریت درمفاصل فاسِت هم ایجاد کمر درد می کند. مفاصل فاسِت در قسمت عقب مهره ها قرار داشته و مهره ها را بیکدیگر متصل می کنند.

فتق دیسک بین مهره ای :

 این عارضه که بیرون بدگی دیسک و یا گاهی پاره شدن دیسک هم نامیده می شود در اشخاص فعال و جوان تر هم بروز می کند .فشار ناگهانی به ناحیه کمر در نتیجه وارد آمدن نیروهای بیش از اندازه و یا فشارهای کم ولی مداوم بر روی دیسک می تواند باعث ضعف قسمت محیطی و یا پارگی آن شده و قسمت میانی( هسته ) آن بیرون زده می شود .اگر این بیرون زدگی به ریشه های عصبی در ناحیه کمر فشار وارد آورد آن گاه درد عصب سیاتیک ایجاد می شود .درد عصب سیاتیک دردی است که از ناحیه کمر و باسن به طرف پشت ران و ساق پاها انتشار پیدا می کند .دردهای ناشی از ریشه عصب درستون فقرات با نشستن انجام فعالیت سرفه و عطسه تشدید یافته و با استراحت بهتر می شوند.

بیرون زدگی دیسک های کمر در ام-آر-آی زیاد دیده می شود حتی در کسانی که کمر درد ندارند .فتق دیسک کمر معمولا در طول زمان بهبودی می یابد بدین صورت که ُخرده های دیسک و آب آن جذب شده و فشار وتحریک بر روی عصب برداشته می شود .علامت برجستگی دیسک بیشتر از فتق( بیرون زدگی ) دیسک در عکس برداری دیده می شود که نیمی از این موارد در افرادی است که درد کمر ندارند.

·آرتریت ها :در آرتروب و اسپوندیل آرتریت آنکیلوبانت گرفتاری ستون فقرات ایجاد کمردرد می کنند .در اسپوندیل آرتریت آنکیلوبانت درد کمر در موقع استراحت وجود دارد و با فعالیت بهتر می شود که برعکس کمردردهای مکانیکی است .به این نوع درد کمردرد التیابی می گویند. ·اختلالات اسکلتی ستون فقرات : بعضی از این اختلالات عبارتند از: اسکولیوز: وجود انحنای غیر طبیعی در ستون فقرات بطور مادرزادی که معمولا تا سنین متوسط عمر درد ایجاد نمی کند.

اسپوندیلو لِستزیس :جابجا شدن مهره های بالاتر ولغزیدن آن ها بجلوکه در عکس برداری معمولی با اشعه ایکس قابل رویت است .این عارضه ممکن است با ایجاد آرتریت در مفاص فاسِت درد ایجاد کند و یا این که فقط درعکس دیده شود ولی علامتی هم نداشته باشد

. ·تنگی کانال نخاعی : در این عارضه کانال استخوانی که طناب نخاعی و عصب ها از آن عبورمی کنند تنگ می شود .اکثرا علت این تنگ شدن رشد استخوان های اضافی بعلت آرتروز ( اوستئوآرتریت ) ستون فقرات می باشد .فشاری که بر اثر تنگی بر روی عصب ها وارد می شود نه تنها ایجاد درد می کند بلکه باعث کم شدن حس در پاها و از دست دادن کنترل مثانه و روده( بی اختیاری ادرار و مدفوع ) می شود .بیماران ممکن است با راه رفتن دچار درد شدید پاهای شود که با احساس گزگز شدن همراه است.

پوکی استخوان : پوکی استخوان درد ندارد ولی شکستگی مهره ها که عارضه پوکی استخوان است می تواند کمردرد ایجاد کند

. ·عفونت ها و تومورها :عفونت ها و تومورها از علل شایع کمردرد نیستند ولی تشخیص آن ها اهمیت زیادی دارد .عفونت مهره ها اوستئومیلیت نامیده می شود و عفونت دیسک دیسکیت  نامیده می شوند. تومورها نیز از علل نسبتا نادر کمردرد بشمار می روند .گاهی تومورها از مهره ها شروع می شوند ولی بیشتر تومورهای مهره ها مربوط به سرطان هائی است که در قسمت های دیگر بدن مثل پستان یا پروستات وجود داشته و به مهره ها سرایت می کنند( متاستاز).

تشخیص کمردرد

 کمردرد یک علامت است و همیشه باید علت آن را پیدا کرد .برای تشخیص دادن علت کمردرد ابتدا شرح حال پزشکی گرفته می شود و معاینه های بالینی انجام می شود. در شرح حال سئوال های مربوط به نوع درد و وجود بیماری ها در خود بیمار و فامیل وی پرسیده می شود . این سئوال ها عبارتند از: ·آیا سابقه افتادن به زمین یا ضربه به کمر وجود دارد؟ ·آیا درد کمر با دراز کشیدن بهتر می شود یا بدتر؟ ·آیا با فعالیت یا حرکت یا طرز قرارگرفتن بخصوصی درد کمرشدید تر می شود؟ ·آیا در طی روز در یک زمان مشخص درد بدتر یا بدتر می شود؟ ·آیا بیمار یا افراد فامیل وی بیماری روماتیسمی (آرتریت)که ستون فقرات را مبتلا کند دارند؟ ·آیا سابقه عمل جراحی یا درد قبلی در کمر وجود دارد؟ ·آیا در یک یا هر دوپا درد بیحسی یا گزگز شدن موجود است؟ ·آیا علائم عمومی مثل تب کاهش وزن موجود است؟ ·آیا درد شبانه ای که بیمار را بیدار نگه دارد موجود است؟ ·آیا سابقه بدخیمی در بیمار وجود دارد؟ در معاینه فرد مبتلا به کمردرد به نکات بیر توجه می شود: ·چگونگی ایستادن و راه رفتن ·امتحان رفلکس های عصبی در مچ پا و بانوها و امتحان حسی پاها ·امتحان قدرت عضالت در پاها )راه رفتن بر روی پنجه پاها یا پاشنه پاها ·امتحان برای وجود علائم تحریک ریشه اعصاب ·امتحان برای یافتن نقاط حساسی که در فیبرومیالژی وجود دارند.

در اکثر موارد شرح حال و معاینه بالینی برای تشخیص کمردرد کفایت می کند ولی برحسب یافته های غیرطبیعی ممکن است برای پیداکردن علت کمردرد انجام آزمایش های زیر ضرورت پیدا کنند: ·عکس برداری با اشعه ایکس : در عکس برداری با اشعه ایکس تصویر استخوان ها و مهره ها قابل دیدن است .این روش برای تشخیص شکستگی ها آرتروز انحراف های ستون فقرات و جابجائی مهره ها مفید است.

 آی-آر-ام در این روش بجای اشعه ایکس از نیروی مغناطیسی قوی برای تصویربرداری استفاده می شود .برخلاف عکس برداری با اشعه ایکس که فقط استخوان را نشان می دهد ام-آر-آی قادر به نشان دادن واضح بافت های نرم یعنی عضالت تاندون ها لیگامان ها و عروق خونی می باشد .اگر پزشک به وجود عفونت تومور التهاب یا فشار دیسک بین مهره ای بر روی عصب مشکوک باشد ممکن است از ام-آر-آی برای تشخیص استفاده شود. انجام ام-آر-آی در بسیاری از موارد و بویژه در مراحل اولیه کمردرد ضروری نیست مگر آنکه در شرح حال و یا معاینات بالینی و گاهی اوقات آزمایش های خون علائم خاص مربوط به بیماری های التهابی و غیرمکانیکی وجود داشته باشد .در مواردی که درد کمر بیش از 3 تا 6 هفته طول کشیده و یا اگر احتیاج به عمل جراحی باشد به انجام ام-آر-آی احتیاج خواهد بود. چون اکثر کمردردها بخودی خود برطرف می شوند انجام ام-آر-آی در مراحل اولیه کمردرد ممکن است بیشتر از اینکه کمک کننده باشد موجب اشکال در تشخیص علت کمردرد گردد. بدین معنی که ام-آر-آی ممکن است یافته هائی را نشان دهد که ربطی به کمردرد فعلی بیمار نداشته باشند . در بعضی از افراد ام-آر-آی برجستگی دیسک های بین مهره ای را نشان می دهد ولی بیمار کمردرد ندارد.

منبع: انجمن روماتولوژی ایران