داروهای بیولوژیک چیستند؟

 داروهای بیولوژیکBiologic Biologics or modifier response داروهائی هستند که برای کاهش التهاب و آسیب های مفصلی ساخته شده اند. این داروها با تکنیک خاص مهندسی ژنتیک ساخته می شوند. داروهای بیولوژیک برروی مولکول های مختلفی اثر می کنند که همه آن ها به نوعی در کاهش التهاب و آسیب های مفصلی نقش دارند. این مولکول ها در سلول های سیستم ایمنی ، مفاصل و یا موادی که در مفاصل تولید می شوند وجود دارند. در سال 1998 اولین داروی بیولوژیک به نام اتانرسپت (Etanercept) برای درمان آرتریت روماتوئید به بازار آمد. بعد از آن طولی نکشید که سایر داروهای بیولوژیک یکی بعد از دیگری ساخته شد و برای بیماری های مختلف روماتیسمی مورد استفاده قرار گرفت. اثرات درمانی این داروها نسبت به داروهای غیر بیولوژیکی سریعتر ظاهر می شوند. انواع داروهای بیولوژیک درحال حاضرچند نوع داروی بیولوژیک موجود است که هر نوع از آن ها ، بر روی ملکول خاصی تاثیر می کنند. این داروها عبارتند از:

داروهائی که بر روی TNF اثر می کنند : این نوع داروها بر روی مولکولی به نام(Factor(Tumor Necrosis  اثر می کنند و به بلوک کنند ه های TNF یا داروهای anti TNF نامیده می شوند. این داروها برای درمان آرتریت روماتوئید ، آرتریت کودکان ، آرتریت پسوریاتیک و اسپوندیل آرتریت آنکیلوزانت مصرف می شوند.

·      داروهائی که بر روی1 Interlukin-اثرمیکنند:آناکینرا (Anakinra)

·      داروهائی که بر روی 6-Interlukin اثرمی کنند: توسیلی زو َمب (Tocilizumab)

·      داروهائی که لنفوسیت های B را از بین می برد: ریتوکسی َمب (Rituximab)

·      داروهائی که از فعال شدن لنفوسیت های T جلوگیری می کنند: آباتا ِسپت (Abatacet)

داروهای بیولوژیک برای چه بیمارانی تجویز می شوند؟

با آنکه داروهای بیولوژیک در دهه گذشته، درمان بیماری آرتریت روماتوئید و برخی دیگر از بیماری های روماتیسمی را در بسیاری ازکشورها دگرگون ساخته است ، اما مشکل بزرگ این داروها، قیمت بسیار بالای آن ها می باشد. بطور متوسط هزینه درمان با این داروها حدود معادل 15000 دلار برای یک سال می باشد. در کشور ما اکثر سازمان های بیمه های پایه ، هزینه درمان را متقبل نمی شوند . داروهای بیولوژیک را هم باید به مدت طولانی مصرف کرد ، بدین معنی که دوره درمان بعد از یک سال یا یک مدت معین تمام نمی شود. بنابراین قبل از شروع درمان با این داروها، حتما باید وضعیت اقتصادی بیمار و خانواده وی در نظر گرفته شود.

داروهای بیولوژیک برای بیمارانی تجویز می شود که با وجودمصرف داروهای زمینه ای تغییر دهنده روماتیسمی بیماری سیر ازجمله متوترکسات وبه مدت کافی ،هنوز بیماری فعال داشته باشند. در کشورهای مختلف ، تجویز این داروها با قوانین خاصی کنترل می شوند. تصمیم گیری در مورد مصرف داروهای بیولوژیک برای بیماری های روماتیسمی ، باید توسط روماتولوژیست و با درنظرگرفتن تمام جوانب اعم از فوائد دارو ، هزینه و عوارض احتمالی آن برای هر بیمار صورت گیرد. اکثر داروهای بیولوژیک ، همراه با متوترکسات و یا سایر داروهای زمینه ای مصرف می شوند. در مقایسه با داروهای غیر بیولوژیک ، داروهای بیولوژیک سریعتر بر روی بیماری اثر می کنند. عوارض داروهای بیولوژیک علاوه بر عوارض خاص هر دارو که شامل واکنش های اطراف محل تزریق و واکنش های حساسیتی است ، همه داروهای بیولوژیک عوارض مشترکی دارند که عبارتند از:

عفونت : یکی از شایعترین و مهمترین عارضه داروهای بیولوژیک عفونت می باشد. چون سیستم ایمنی با این داروها تغییر رویه می دهند، قدرت مقابله بدن با عفونت در موقع مصرف این داروها کم می شود. بطور مثال بیمارانی که تحت درمان با داروهای بیولوژیک هستند اگر مبتلا به آنفلوآنزا شوند شدت بیماری در آنها بیشتر از افراد دیگر خواهد بود ویا احتمال ابتلا به عفونت های شدید در آنها زیاد می شود. احتمال فعال شدن بیماری توبرکولوز (سل) در کسانی که سل خاموش دارند و بیماری هپاتیت B با مصرف بعضی از داروهای بیولوژیک وجود دارد. قبل از شروع درمان با داروهای بیولوژیک ، پزشک دستور انجام تست پوستی بیماری سل (توبرکولین یا PPD) ،عکسبرداری از ریه ها، و انجام آزمایشات خون برای بیماری هپاتیت را می دهد. در هنگام درمان با داروهای بیولوژیک ، واکسن هائی که در آنها ویروس زنده وجود دارد( مانند واکسن خوراکی فلج اطفال ، آبله مرغان ، سرخک – سرخجه – اوریون و نوعی از واکسن آنفلوآنزا که از طریق بینی مصرف می شود)، نباید استفاده شود. از طرف دیگر انجام واکسیناسیون بر ضد پنوموکوک (یک بار) و تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا (نوع تزریقی) در بیماران توصیه می شود.

سرطان : گزارشاتی مبنی بر افزایش سرطان بخصوص لنفوم – سرطان غدد لنفاوی- در بیمارانی که از بعضی از انواع داروهای بیولوژیک( بویژه داروهای ضد TNF)استفاده می کنند وجود دارد و این موضوع در بروشورهای این داروها نوشته شده است. از طرف دیگر شیوع سرطان در بیماران مبتلا به آرتریت روماتوئید ، بدون درنظرگرفتن مصرف دارو، نیز بیشتراز افراد دیگر است.

خطرات احتمالی داروهای بیولوژیک در دراز مدت

چون سابقه استفاده از داروهای بیولوژیک زیاد نیست ، فعال نمیتوان در مورد خطراتی که ممکن است چندین سال بعد اتفاق بیافتد اظهار نظر کرد. استفاده از داروهای بیولوژیک بلافاصله قبل از حاملگی ، در زمان حاملگی و در شیردهی ممنوع است. در مورد داروهای ضد TNF 3ماه قبل از حاملگی و در مورد ریتوکسیمب 6 ماه قبل از حاملگی باید دارو قطع شود. در صورتی که سابقه برخی بیماریهای سیستم اعصاب نظیر مولتیپل اسکلروزیس (MS )و بعضی از سرطانها مانند لنفوم وجود داشته باشد ، نیز نباید از داروهای بیولوژیک استفاده شود. تجویز داروهای بیولوژیک برای درمان آرتریت روماتوئید و سایر بیماری های روماتیسمی ، باید توسط روماتولوژیست و با درنظرگرفتن تمام جوانب اعم از فوائد دارو ، هزینه و عوارض احتمالی آن برای هر بیمار صورت بگیرد. چگونگی مصرف داروهای بیولوژیک همه داروهای بیولوژیک ، به صورت تزریقی زیرجلدی یا وریدی مصرف می شوند. این داروها از موقع ساخته شدن تا موقع مصرف توسط بیمار باید در یخچال نگهداری شوند. در موقع مسافرت هم این داروها را باید در یخچال قابل حمل یا در کیف های حاوی یخ نگهداری کرد. تزریقات زیر جلدی در پوست شکم یا بالای ران ها توسط خود بیماریا شخص دیگر انجام می شود. تزریقات وریدی حتما باید زیر نظر پزشک و در بیمارستان یا کلینیک هائی که مراکز سرم درمانی مجهز دارند انجام گیرند.

داروهای آنتی TNF: (Etanercept )تزریقات زیرجلدی آمپول های 50 میلی گرمی یک بار در هفته یا 25 میلی گرمی دو بار درهفته

 اَدالیمومب (Adalimumab) :تزریقات زیرجلدی 40 میلی گرم هر دوهفته یک بار یا هفته ای یکبار

 اینفلکسی َمب (Infliximab) :تزریقات وریدی مخلوط با سرم ، در کلینیک یا بیمارستان ) پس از تزریق اول ، 2 هفته و 6 هفته بعد از اولین تزریق و سپس هر 8 هفته تزریقات تکرار می شوند. آمپول های اینفلکسی مب 100 میلی گرمی است و مقدار دارو بر حسب وزن بیمار 3تا 5 میلی گرم بازای هر کیلوگرم وزن بدن محاسبه می شود.

داروهای ضد اینترلوکین -1: اَناکینرا (Anakinra) : کل تزریقات زیرجلدی روزانه . این دارو بیشتر در یکی از انواع آرتریت کودکان (نوع سیستمیک که با تب همراه است ) مورد مصرف قرار می گیرد.

داروهای ضد اینترلوکین 6: توسیلی زومب (Tocilizumab) :تزریقات وریدی مخلوط با سرم در کلینیک یا بیمارستان بفاصله هر 4هفته صورت می گیرد. داروهائی که بر روی لنفوسیت های B اثر می کنند: ریتوکسی َمب (Rituximab) یکی از این داروهاست که قبل از این که در درمان بیماری های روماتیسمی بکار گرفته شود ، در درمان لنفوم( سرطان غدد لنفاوی) استفاده می شده و هنوز هم استفاده می شود. چنانچه بیماری آرتریت روماتوئید به داروهای آنتی TNF جواب مساعد ندهد ، از این دارو برای درمان استفاده می شود. بعضی از پزشکان قبل از تجویز داروهای آنتی TNF هم ، این دارو را برای درمان آرتریت روماتوئید تجویز می کنند. ریتوکسی مب بصورت آمپول های 500 میلی گرمی وجود دارد. مقدار مصرف آن برای درمان آرتریت روماتوئید ، 1000 میلی گرم مخلوط در سرم و به آهستگی طی مدت 3 تا 5 ساعت تزریق می شود. قبل از تزریق دارو برای جلوگیری از عوارض حساسیتی دارو، از کورتون تزریقی یا آنتی هیستامین ها استفاده می شود. هر دوره درمان شامل دو تزریق به فاصله دو هفته است . دوره بعدی درمان برحسب جواب بیمار بعد از 6 ماه یا بیشتر ممکن است تکرارشوند.

داروهائی که ازفعال شدن لنفوسیت های T جلوگیری می کنند:

اَباتاسپت: مقدار مصرف این دارو بر حسب وزن بیمار 500 میلی گرم یا 750 میلی گرم یا 1000 میلی گرم ( به ترتیب برای وزن های کمتر از 60 کیلو گرم ، بین 60 تا 100 کیلوگرم و بیشتر از 100 کیلوگرم محاسبه می شود. این دارو در مدت نیم ساعت به آهستگی در ورید تزریق می شود. دوره درمان هر هفته یک تزریق تا 3 بار و سپس هر 4 هفته ادامه درمان خواهد بود.

منبع: انجمن روماتولوژی ایران